Αντιλήψεις και πρακτικές περί χρόνου στις Ράχες Ικαρίας
Μεταπτυχιακή Εργασία της Χρύσας Μωυσίδου
Πρόλογος.
Στο τέλος του πρώτου έτους των σπουδών μου, καθώς πλησίαζε η ώρα να δηλώσω το θέμα της διπλωματικής μου εργασίας, και άρα να επιλέξω με ποιο από τα ερεθίσματα που μου είχαν δοθεί θα ασχολιόμουν περαιτέρω, άρχισα να ανατρέχω συστηματικότερα σε εθνογραφικά κείμενα, ψάχνοντας λιγότερο για ιδέες και περισσότερο για να διακρίνω εντός ή πίσω από τις αφηγήσεις τι, τέλος πάντων, είναι στην πράξη αυτή η «εγγενής στην ανθρωπολογία» επιτόπια έρευνα. Οι ψηφίδες των πληροφοριών που αποκόμιζα συνέθεταν κάτι που έμοιαζε μάλλον με patchwork, παρά με ‘συνταγή’, ωστόσο μία αίσθηση μου ήταν κυρίαρχη: σε όποιον τόπο και αν πήγαινε ο/η εθνογράφος, μάθαινε να μοιράζεται μια καινούρια καθημερινότητα με άγνωστούς του πριν ανθρώπους, για ένα ορισμένο διάστημα που μεταμόρφωνε με λαθραίο τρόπο την -προσωπική και ‘επιστημονική’- ζωή του. Αυτή η ‘καινούρια καθημερινότητα’ πολλές φορές συνδεόταν με τον «άλλο τόπο», μια χωρική μεταφορά της οποίας οι παραλλαγές –εξερεύνηση/ κατάκτηση, προσκύνημα, ταξίδι…- έχουν συζητηθεί πολύ στην ανθρωπολογική θεωρία.
Λιγότερο ρητά παρουσιαζόταν στα εθνογραφικά κείμενα που διάβαζα η ‘καινούρια καθημερινότητα’ ως ‘άλλος χρόνος’, συχνά κρυμένη πίσω από την ομοιομορφία του εθνογραφικού ενεστώτα, ή, ακριβώς χάρη σ’ αυτόν, η ‘καινούρια καθημερινότητα’ γινόταν ο ‘άλλος χρόνος’ στον απόλυτο βαθμό. Στο μεταξύ, ανθρωπολογική θεωρία είχε από καιρό επισημάνει ως ‘σύμπτωμα’ εθνοκεντρισμού το να μην αντιμετωπίζουν οι εθνογράφοι τους ‘εθνογραφούμενους’ ως υποκείμενα της Ιστορίας, οι εθνογράφοι το είχαν λάβει υπ’ όψιν τους, και εκεί έκλεινε το θέμα για τις μέχρι τότε γνώσεις μου. Το παραπάνω μου φαινόταν περισσότερο μια αξιολογική κρίση, που δεν απαντούσε στα ερωτήματά μου: τι σήμαινε αυτό στην πράξη, στην εθνογραφική πρακτική; Γιατί κάποιες εθνογραφικές περιγραφές μου άφηναν τη γεύση της συγχρονικής, εμπειρικής παρουσίας του ‘άλλου’ και κάποιες όχι; Και πώς, σε κάποιες άλλες περιγραφές, η εμπειρική παρουσία του ‘άλλου’ μετατρεπόταν στη θεωρητική του απουσία; Τι έπρεπε να κάνω και τι να αποφύγω για να μην πέσω, απ’ την πρώτη μου κιόλας μικρή εργασία, σε ένα τόσο σοβαρό λάθος; Και, τέλος πάντων, ποιο χρόνο της γραμματικής έπρεπε να χρησιμοποιήσω στη δική μου περιγραφή;
Εκείνο το διάστημα, έτυχε να παραβρεθώ σε μια συζήτηση για την Ικαρία: μια φίλη που είχε πρόσφατα κάνει τις διακοπές της εκεί, περιέγραφε την τραγελαφική συνεννόηση που είχε με τους ντόπιους, εξαιτίας του ότι οι τελευταίοι «ζουν στο δικό τους χρόνο». Επηρεασμένη από αυτά που διάβαζα, νόμιζα ότι εννοούσε πως ήταν ‘παρωχημένοι’· αλλά όχι, παρενέβησαν και άλλα μέλη της παρέας που διέμειναν στο νησί για να εργαστούν εκεί, στην Ικαρία «ποτέ δεν μπορούσες να ξέρεις την απάντηση στο πότε». Σκέφτηκα ότι το μέρος όπου κυριαρχεί αυτό το αναπάντητο ερώτημα ήταν το ιδανικό για να μεταφέρω τα δικά μου αναπάντητα ερωτήματα. Πέρασα εκεί πέντε μήνες, από τον Μάρτιο έως και τον Ιούλιο του 2006. Στην πορεία, κάποια από τα αρχικά μου ερωτήματα ακυρώθηκαν· οι απορίες μου, ωστόσο, πολλαπλασιάστηκαν. Πολλές από τις τελευταίες τις εκθέτω στην παρούσα εργασία, ακόμη αναπάντητες. Όσον αφορά τα ερωτήματα που τέθηκαν ήδη παραπάνω, μάλλον είναι πολύ δύσκολο, και στο στάδιο που βρίσκομαι εγώ ακατόρθωτο, να μην κάνεις αυτό και πολλά άλλα ‘σοβαρά λάθη’⋅ απαιτείται μεγάλη εμπειρία -άρα πολύς χρόνος- για να συνειδητοποιείς κάθε φορά το κοινωνικό παρόν, στο οποίο είσαι ένας από τους «ερμηνευτές που συνεργάζονται προκειμένου να παρουσιάσουν σε ένα κοινό έναν ορισμό της κατάστασης» (Goffman, 1959: 238). Και ναι, στην περιγραφή μου χρησιμοποίησα τον ενεστώτα (ενεστώτα που παραπέμπει στο περιορισμένο ‘παρόν’ που μοιράστηκα με τους Ραχιώτες), καθώς και τους άλλους γραμματικούς χρόνους.
Αυτή η εργασία δε θα γραφόταν χωρίς την οικειότητα που μου επέτρεψαν να μοιραστώ μαζί τους οι Ραχιώτες, οι οποίοι σε μια μικρογραφία του διλήμματος που αντιμετώπισε ο Evans-Pritchard -«οι Αζάντε δεν μου επέτρεπαν να ζήσω σαν ένας απ’ αυτούς, οι Νούερ δεν μου επέτρεπαν να ζήσω διαφορετικά απ’ αυτούς»- με άφησαν ελεύθερη να επιλέξω το δεύτερο. Ακολουθώντας το αγαπημένο ανάμεσα στους Ραχιώτες παιχνίδι της «αποκρυβής», αναφέρω επακριβώς τα λόγια και τις συνήθειές τους αλλά ανακριβώς τα ονόματά τους –τα οποία οι Ραχιώτες πιθανότατα θα αναγνωρίσουν. Τους ευχαριστώ όλους. Ανάμεσά τους, υπάρχουν ορισμένοι των οποίων τα λόγια δεν αναφέρω και στους οποίους χρωστώ σε μεγάλο βαθμό τη γνωριμία μου και, ιδίως, την αγάπη μου για τους ανθρώπους και τον τόπο: στην βιολίστρια και ποιήτρια της καριώτικης διαλέκτου Σόσα Μπερνή-Πλακίδα, για τη σοφία της· στο Νίκο Βυτσαρά, που οι πρόθυμες, υπαινικτικές εξηγήσεις του με βοήθησαν να καταλαβαίνω στοιχεία της καριώτικης διαλέκτου και ζωής· στον Γεώργιο Λομβαρδά με τη βαθειά γνώση της ικαριακής ιστορίας και την ακαταπόνητη προσπάθειά του για ένα ιστορικό αρχείο της Ικαρίας· στον φωτογράφο Χριστόφορο Μαλαχία, του οποίου το πλουσιότατο φωτογραφικό αρχείο μου αποκάλυψε νέες οπτικές και εικόνες της ζωής στις Ράχες. Για την ελευθερία και την καθοδήγηση – μαγικός συνδυασμός, στον οποίο, φυσικά, δεν οφείλονται οι ελλείψεις- που μου πρόσφερε η επόπτριά μου κ. Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, πολλά ευχαριστώ. Για τη βιβλιογραφική συνεισφορά και τα ερεθίσματα που μου έδωσαν ευχαριστώ θερμά τον κ. Βασίλη Αποστολόπουλο και την κ. Χρυσούλα Χατζητάκη, καθώς και την κ. Νόρα Σκουτέρη. Άφησα για το τέλος -και για ευνόητους λόγους- τη θετή μου οικογένεια, που με ‘πολιτογράφησε’ στις Ράχες: Πελαγία, Κώστα, Καλλιόπη και Σοφία Γεωργιάδη, το ευχαριστώ είναι το λιγότερο που μπορώ να πω για όσα μοιραστήκαμε.
Διαβάστε τη συνέχεια της εργασίας..
Πρόσφατα σχόλια